Kastamonu Konakları’nda yaşam’ı değerlendirmeden önce Konakları ortaya çıkaran kültürel yapının değerlendirilmesi gerekmektedir.Çünkü Kastamonu da kendi özgünlüğünü ortaya koyan ve bu bir Kastamonu Konağı’dır diyebileceğiniz bir konak varlığından söz edilemez.Bunun nedeni hem Beylikler hem de Osmanlı Dönemini kapsayan çok uzun zaman diliminde sürekli eyalet merkezi olan Kastamonu İmparatorluk hakimiyet ve nüfuz bölgelerinde yetişen birçok yöneticiye de ev sahipliği yapmıştır.Elbette ki her yönetici ve devlet görevlisi kendi coğrafyasının vermiş olduğu kültür birikimini de Kastamonu’ya taşımıştır.Bu nedenledir ki halen mevcut 534 Taşınmaz Kültür Varlığı olarak tescilli konakların cephe özelliklerinin birbirine benzemeyişi başka türlü izah edilemez.Coğrafyasına saygılı ve oturduğu eğimi en verimli biçimde değerlendiren bir anlayışla inşa edilen “Kastamonu Konakları” çok benzetilen Safranbolu Evleri’nden ayrılır.Temel olarak Safranbolu evleri toplayıcılıktan gelen bir pazar olmanın da kazandırdığı bir yapı ile Çarşı-Bağ evi anlayışının belirgin özelliklerini taşır.Yani Mevsimsel bir yaşam için dizayn edilmişlerdir.Pencereler bu mevsimlik yaşama göre yapılmıştır.Strüktür ,kullanılan malzeme ve iç alan düzenlemelerinde benzerlikleri bulunmasına rağmen belirgin bir ayrımdan da söz etmek mümkündür.

Genellikle 3 Katlı bahçeli olan Kastamonu Konakları’nda 1.Kat Safranbolu evlerinde olduğu gibi sağır değildir.Tamamen sokağa açık ve evin hanımının günlük kullanım ihtiyaçlarına cevap verecek şekilde düzenlenmiştir.2 Kat Ailenin yaşam alanı 3.Katlar ise konuklar için özellikle hatırlı ve “yatı” konukları içindir.

Yukarıda 1.nci katın işlevinden bahsetmiştik.Bunu biraz açalım.Evin hanımı,yemek, ekmek,mevsim hazırlıkları’nı bu katta yapar.Kastamon’nun 52 çeşit ekmeği,835 çeşit yemeği olduğunun özellikle altını çizmek gerekir.Yaz ve Kış için sürekli hazırlık yapması gereken evin hanımı için kullandığı bu alanın önemi bir kez daha ortaya çıkar.Hele ki 1970 lere kadar devam eden Ataerkil !(aslında anaerkil)aile yapısı kadını sürekli üretken kılmıştır.Bu nedenle Ocak ve ocak içine yapılan fırın;540 adedi Ülkemizin diğer bölgeleri tarafından bilinmeyen yemeklerin pişirimi,çeşitli şerbet,pestil,reçel,turşu v.b. gibi hazırlıklar evin hanımına böylesi bir mekan ihtiyacını doğurmuştur.Kaç göçü olmayan aile yakınları ile,kapı bir komşuların kabulü ağırlanmaları,müşterek üretimler( sucuk imali) bu nedenle hep birinci kat yaşamına dahildir.Bir konak içinde 2.nci hatta 3.ncü kuşağa kadar müşterek yaşanıldığı için kalabalık bir nüfus ortaya çıkar.Bu da kendi içinde bir iş bölümünü gerektirir.Kastamonu Konaklarında hizmetçi,halayık pek rastlanılmaz.Ancak konak zenginliğini bütünleyen köy sahipliğinin gereği olan tarımsal üretim için “ortakçı”ya da bu işleri yürüten Kahya aile bir vakıadır.Zaman zaman bu aile bireyleri kentte bulunan konağın hizmetleri için yardımcı olurlar.

2.Kat aile bireylerini kullanım alanıdır.Anne,baba,çocuklar damat “güvey” ,gelin bu mekanı paylaşırlar.Osmanlı toplum yaşayışının tipik örneği olan bu yaşam alanında herkes kendi odasında hayatiyet bulur ve ihtiyaçlar buna göre düzenlenmiştir.Baş oda denilen odanın dışında ki her oda gerektiğinde oturma gerektiğinde yatak odası haline gelebilir.Ocak, gusülhane(dolap-şakadolabı) vazgeçilmez bir ayrıntıdır.Yemek hep birlikte yenilir.Değer verilen misafirler Baş oda da ağırlanır.Törensel ya da bir ritüel gerektiren eylemlerde de “Baş oda” kullanılır.Bayram kabulleri,kız istenmesi ya da ailece önemli sayılan bir olayın kutlanması gibi.Evde gelin varsa genel işleyiş Kaynana denetiminde ama gelin tarafından icra edilir.Yatakların toplanması,kahvaltı ve “efendi”ler işlerine “selavatlandıktan” sonra günlük işlere dönülür.Konakların pek azında kendi özel hamamı bulunur.Hamam ihtiyacı genel hamamlarda giderilmiştir.Kadınlar ve erkekler ayrı ayrı günlerde haftada bir gün muhakkak Hamam’a giderler.

3.Kat Önemli ve yatı gelen misafirler için düzenlenmiştir.Kat tamamen konuğa tahsis edilir. Bu nedenle aile zenginliğini ortaya koyacak eşyalarla tefriş edilir.En değerli halılar,lambalaryatak takımları ve oturma takımları bu katta yer alır.